Χάιντεγγερ καὶ ᾿Αρεοπαγίτης
ή, Περί απουσίας και αγνωσίας του Θεού
A' - Ο ΜΗΔΕΝΙΣΜΟΣ ΩΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΥΣΙΑΣ
1. Ἡ μεταφυσικὴ ἄρνηση τῆς θεϊκότητας τοῦ Θεοῦ (5η συνέχεια)
Τὴν ἀποφατικὴ στάση ἐγκολπώνεται ἀπὸ τὸ ξεκίνημά της καὶ ἡ διαμαρτύρηση (protestantismus) ἢ μεταρρύθμιση – παράλληλα μὲ τὴν ἄκρα νοησιαρχία τῶν πρώτων δογματικῶν ἀντιπαραθέσεων πρὸς τὴ ρωμαιοκαθολική θεολογία.
Οἱ πρῶτοι μεταρρυθμιστὲς εἶδαν στὴ «φυσικὴ θεολογία» τὸ θεωρητικὸ ὑπόβαθρο γιὰ τὴν ἐξουσιαστικὴ ἐπιβολὴ τῆς παπικῆς ἐκκλησίας στὶς δυτικὲς κοινωνίες: Ἡ ὀρθολογική - ἀποδεικτική κατοχύρωση τῆς μεταφυσικῆς ὑποτάσσει τὶς συνειδήσεις στὴν ἀναγκαιότητα ἀποδοχῆς «ἀληθειῶν», ποὺ ἔχουν τὸν χαρακτήρα λογικῶν «ἀξιωμάτων». Καὶ τὸ ἀντικειμενικὸ κύρος τῶν μεταφυσικῶν ἀξιωμάτων μεταβιβάζεται στὸν ἱδρυματικό φορέα ποὺ τὰ ἐκπροσωπεῖ καὶ τὰ διαχειρίζεται - ἐξασφαλίζει τὴν κοινωνικὴ ἐπιβολὴ καὶ τὴν κοσμική δύναμη τῆς αὐστηρὰ θεσμοποιημένης ρωμαϊκῆς ἐκκλησίας.
Ο Λούθηρος (Martin Luther, †1546) ἀναλαμβάνει βίαιη κριτικὴ τῆς σχολαστικῆς νοησιαρχίας. Ὁ Θεὸς τοῦ Λουθήρου εἶναι ἀπρόσιτος στη λογική, εἶναι «Θεὸς κεκρυμμένος» (Deus absconditus): «Δὲν ὑπάρχει ἄμεση γνώση τοῦ Θεοῦ, ἡ ἴδια ἡ ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ εἶναι ἔμμεση ἀποκάλυψη... Ο Θεός, ὡς Θεὸς τῆς ἀποκαλύψεως, εἶναὶ ἀκριβῶς ὁ κεκρυμμένος Θεός. Γιὰ νὰ ἀποκαλύψει τὸν ἑαυτό του τὸν περιέκρυψε στὸν σταυρὸ καὶ στὸ πάθος»22.
Γιὰ τὴν πρόσβαση στὸν «κρυμμένο Θεὸν ἀρκεῖ μόνη ἡ πίστη (sola fide) – ἡ ἀντικειμενικὴ ὀρθολογική κατοχύρωση τῆς μεταφυσικῆς γνώσης, ὅσο κι ἂν θωρακίζει τὸ ὑποκείμενο μὲ νοητικές βεβαιότητες, ταυτόχρονα τὸ ὑποτάσσει στὴν ἱδρυματική θεσμοποίηση τῆς ἀντικειμενοποιημένης γνώσης. ᾿Αντίθετα, ἡ ἀπολυτοποιημένη πίστη ὁδηγεῖ στὴν ἀποδέσμευση τοῦ ὑποκειμένου ἀπὸ ἀντικειμενικὲς ἐξαρτήσεις, στὴν ἐνηλικίωσή του. ᾿Απολυτοποιεῖται λοιπὸν ἡ πίστη ὡς αὐστηρὰ ὑποκειμενικὴ δυνατότητα «γνώσεως» τοῦ Θεοῦ καὶ συγκεκριμένα, ὡς μετοχή (ψυχολογική - συναισθηματική) στὸ μυστήριο τοῦ σταυροῦ καὶ τοῦ πάθους.
Ἡ ἀλήθεια γιὰ τὸν Θεὸ εἶναι κρυμμένη στὸν θάνατο τοῦ Χριστοῦ – σὲ αὐτὴ τὴν ἔσχατη παραίτηση τοῦ Θεοῦ ἀπὸ τὴ θεότητά του. Ἤδη ἀπὸ τὸν Λούθηρο ἔχουμε διατυπωμένη μιὰ «θεολογία τοῦ σταυροῦ» (theologia crucis), ποὺ ἀποτελεῖ τὸ ἀπρόβλεπτο προοίμιο τῆς θεολογίας τοῦ «θανάτου τοῦ Θεοῦ». Τὴ διατύπωση: «ὁ Θεὸς πέθανε» (Gott ist tot), προτοῦ τὴ χρησιμοποιήσει ὁ Ἔγελος (Hegel)23 καὶ προτοῦ ὁ Νίτσε τὴν ἀποκαλύψει ὡς γεγονός, ὁ δυτικοευρωπαῖος τὴ γνώριζε καὶ τὴν ἔψαλλε στὸ προτεσταντικό λειτουργικὸ ἄσμα τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς: «Ο grosse Noth! Gott selbst liegt todt»24. Στὴν προοπτικὴ τῆς ὑποκειμενικῆς - συναισθηματικῆς εὐσέβειας τῶν πρώτων μεταρρυθμιστῶν, ἡ παραίτηση τοῦ Θεοῦ ἀπὸ τὴ θεότητά του πάνω στὸν σταυρὸ εἶναι ὁ θάνατος τοῦ «ἀφηρημένου Θεοῦ» (des abstrakten Gottes), δηλαδή, εἶναι καὶ ἐπιβαλλόμενη παραίτηση τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὴν ἀξίωση νὰ γνωρίσει μὲ ἀντικειμενικὴ ἀποδεικτικότητα τὸ ὑπερβατικό ᾿Απόλυτο. Καὶ μόνο μὲ μιὰ τέτοια παραίτηση ἀπὸ τὸ ἀφηρημένο μπορεῖ νὰ διασωθεῖ ὁ Θεὸς ὡς συγκεκριμένο γεγονός ἀτομικῆς πίστης.
Στὴν ἴδια αὐτὴ προοπτική συντονίζονται καὶ οἱ μεγάλοι μυστικοὶ τῶν χρόνων τῆς μεταρρύθμισης (Jakob Boehme, Angelus Silesius, κλπ.): Ὁ θεϊκὸς κόσμος γίνεται γνωστὸς μόνο μέσα ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο – μικρόκοσμο, τὴ συγκεκριμένη βιωματική του ἐμπειρία, καὶ ὄχι μὲ ἀφηρημένα νοητικὰ σχήματα ἀντικειμενικῶν ἀποδείξεων. «Η Οὐσία τοῦ Θεοῦ δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ διαβαστεῖ στὰ ἔργα τῆς δημιουργίας ἢ σὲ ὅποια ἄλλη ἀντικειμενικότητα. Πρέπει νὰ περικλείσουμε τὴ γνώση τοῦ Θεοῦ στὸν σταυρὸ τοῦ Χριστοῦ. Τί σημαίνει ὁ σταυρὸς γιὰ τὴν ἰδέα περὶ τοῦ Θεοῦ; ᾿Αποκλείει κάθε προσπάθεια γιὰ ἄμεση γνώση τοῦ Θεοῦ. Στὸν σταυρὸ τοῦ Χριστοῦ δὲν βλέπουμε, καταρχήν, κανένα ἴχνος τοῦ Θεοῦ. Τὸ αἴνιγμα τοῦ σταυροῦ μᾶς ξεκαθαρίζει, καταρχήν, αὐτὴ τὴν ἀλήθεια: ὅτι ὁ Θεός μας εἶναι ἕνας κρυμμένος Θεός»25.
Ἡ «θεολογία τοῦ σταυροῦ» εἶναι μιὰ μαχητικὴ ἄρνηση τῆς νοησιαρχίας, ἐγκλωβισμένη ὅμως στὴν ἀφετηριακὴ προϋπόθεση τῆς νοησιαρχίας: στὸν «μονισμὸ τοῦ ὑποκειμένου», στὴν ἐξάντληση κάθε γνωστικῆς δυνατότητας μέσα στὰ ὅρια τοῦ ὑποκειμενικοῦ κατορθώματος. Καὶ ἂν ἡ συλλογιστικὴ κατοχύρωση τῆς ἀλήθειας τοῦ Θεοῦ ἀνοίγει τὸν δρόμο γιὰ τὴν ὀρθολογικὴ ἀμφισβήτηση τῆς ὕπαρξής του, ἡ ἀπολυτοποίηση τῆς ὑποκειμενικῆς πίστης στὸν Θεὸ ὁδηγεῖ κατευθείαν στὴν ἀπόρριψή του ἀπὸ τὴν «ἀντικειμενικὴ» ἐμπειρία.
Σημειώσεις
22. Walther von LOEWENICH, Luthers Theologia crucis, München 1929, σελ. 16, 17. Jean CALVIN, L'institution chrétienne 1, V, 12.
23. HEGEL, Werke, Suhrkamp-Verl. τόμος 16, σελ. 419 – τόμος 17, σελ. 292.
24. Τὸ πλῆρες κείμενο τοῦ ὕμνου βρίσκεται στὴν ἔκδοση τοῦ Johann PORST, Geistliche und liebliche Lieder, Berlin 1796, μὲ ἀριθμὸ 114: Σὲ μεταγενέστερες ἐκδόσεις (ὅπως τὸ Deutsch - Evangelisches Gesangbuch, 1915) ὁ στίχος παρατίθεται διορθωμένος: Ο grosse Not! Gotts Sohn liegt tot. – Ὡς ποιητής του ὕμνου θεωρεῖται ὁ Johann RIST, 1607 - 1667, καὶ λανθασμένα ὁ Henri de LUBAC τὸν ἀποδίδει στὸν ἴδιο τὸν Λούθηρο (βλ. Die Tragödie des Humanismus ohne Gott, Salzburg Otto Müller Verl. – 1950, σελ. 42). Εἶναι πάντως ἐμπεριστατωμένη ἡ σύνδεση ποὺ ἐπιχειρεῖ ὁ de Lubac τῆς «θεολογίας τοῦ σταυροῦ» μὲ τὸν «θάνατο τοῦ Θεοῦ».
25. Вλ. J. ВОЕНМE, Der cherubinische Wandersmann, II, 2, 1, 33 (Sämtl. poetische Werke, Allg. Verlagsanstalt, München 1924, τόμος 3, σελ. 15 καὶ 57). – W. v. LOEWENICH, Luthers Theologia crucis, σελ. 22.
ΤΙ ΩΡΑΙΑ ΣΤΑΡΑΤΑ ΠΟΥ ΜΑΣ ΤΑ ΛΕΕΙ. ΔΕΝ ΞΕΡΟΥΜΕ ΟΜΩΣ ΑΝ ΤΑ ΑΚΟΥΕΙ ΚΑΙ Ο ΙΔΙΟΣ. ΑΝ ΕΝΝΟΕΙ ΟΤΙ ΟΥΤΕ ΣΤΟΝ ΠΑΠΙΣΜΟ ΟΥΤΕ ΣΤΟΝ ΛΟΥΘΗΡΑΝΙΣΜΟ ΥΠΑΡΧΕΙ ΧΡΙΣΤΟΣ, ΟΥΤΕ ΚΑΝ Η ΕΝΣΑΡΚΩΣΗ. Η ΥΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΚΡΥΜΕΝΗ ΠΑΓΙΔΑ ΠΟΥ ΑΠΟΚΛΕΙΕΙ ΚΑΘΕ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΟΥ ΖΩΝΤΑΝΟΥ ΘΕΟΥ ΑΠΟΚΛΕΙΟΝΤΑΣ ΜΑΣ ΣΤΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΒΙΩΜΑΤΑ. ΑΠΟΚΛΕΙΟΝΤΑΣ ΜΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΛΗΣΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΜΑΣ ΠΡΟΣ ΜΑΘΗΤΕΙΑ ΟΠΩΣ ΜΑΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕ ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ Ο ΑΓΙΟΣ ΣΙΛΟΥΑΝΟΣ."ΔΕΝ ΜΕ ΕΥΧΑΡΙΣΤΕΙ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΣΟΥ" ΤΟΥ ΕΙΠΕ Η ΘΕΟΤΟΚΟΣ.
ΑΣ ΔΟΥΜΕ ΠΩΣ ΕΡΜΗΝΕΥΕΙ ΤΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟ ΜΑΣ Ο ΑΓΙΟΣ ΒΕΛΙΜΙΡΟΒΙΤΣ, ΦΩΤΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟ ΤΗΣ ΠΛΕιΟΨΗΦΙΑΣ ΤΩΝ ΠΙΣΤΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΓΕΝΝΩΝΤΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ.ΟΙ ΥΠΟΛΟΙΠΟΙ ΓΕΝΝΩΝΤΑΙ ΙΣΑΠΟΣΤΟΛΟΙ.
"«Και προβάς εκείθεν είδεν άλλους δύο αδελφούς, Ιάκωβον τον του Ζεβεδαίου και Ιωάννην τον αδελφόν αυτού, εν τω πλοίω μετά Ζεβεδαίου του πατρός αυτών καταρτίζοντας τα δίκτυα αυτών, και εκάλεσεν αυτούς, οι δε ευθέως αφέντες το πλοίον και τον πατέρα αυτών ηκολούθησαν αυτώ» (Ματθ. δ’ 21, 22). Και πάλι εδώ έχουμε την κλήση δυο ψαράδων, όχι δυο βασιλιάδων. Δε φορούσαν στέμματα στο κεφάλι τους, στο στήθος τους όμως είχαν βασιλικές καρδιές. Ο Κύριος μαζεύει μαργαριτάρια στο σκοτάδι. Διαλέγει τους ταπεινούς κι αγράμματους, για να κατατροπώσει τους ισχυρούς και τους σοφούς. Διαλέγει τους φτωχούς, για να ντροπιάσει τους πλούσιους.
Ο Ιάκωβος κι ο Ιωάννης ήταν πολύ φτωχοί. Οι ίδιοι επισκεύαζαν τα δίχτυα, μαζί με τον πατέρα τους. Οι ψυχές τους όμως ήταν πλούσιες. Πεινούσαν και διψούσαν για το Θεό. Οι καρδιές τους είχαν στραφεί προς το καλό. Και περίμεναν. Και μόλις τους κάλεσε ο Κύριος, άφησαν την ίδια στιγμή τη δουλειά τους, τη βάρκα, τον πατέρα τους και τα δίχτυα και ηκολούθησαν αυτώ.
Η βαθύτερη έννοια είναι η εξής: αλιείς, ψαράδες, είναι εκείνοι που αναζητούν πνευματικές ευλογίες· τα δίκτυα υποδηλώνουν την ψυχή· θάλασσα είναι ο κόσμος και πλοίο το σώμα. Το βάλλοντας αμφίβληστρον εις την θάλασσαν δείχνει πως οι ψαράδες αναζητούσαν πνευματικές ευλογίες, πνευματική τροφή, τη βασιλεία του Θεού. Άπλωναν και βύθιζαν την ψυχή τους στα πλάτη και τα βάθη αυτού του κόσμου, για να βρουν τις ευλογίες αυτές, όπου και να ήταν. Καταρτίζοντας τα δίκτυα σημαίνει τις προσπάθειες που έκαναν για να καταρτίσουν τις ψυχές τους. Για τους δύο πρώτους, το αφέντες τα δίκτυα, ηκολούθησαν αυτώ, σημαίνει πως άφησαν την παλιά κι αμαρτωλή ψυχή τους κι άρχισαν ν’ ανακαινίζονται από το Χριστό, για ν’ αναγεννηθούν, να μορφώσουν καινούργια ψυχή και καινούργιο πνεύμα. Σημαίνει επίσης πως από τώρα δε θ’ αναζητούν πια ν’ αποκτήσουν πνευματικές ευλογίες με τις δικές τους προσπάθειες και δυνάμεις, αλλά με το Χριστό. Δε θα στηριχθούν στη δική τους δύναμη, αλλά στη δύναμη του Θεού. Δε θα βασιστούν στο δικό τους νου, αλλά στην αποκάλυψη του Θεού. Στους άλλους δύο μαθητές, το αφέντες το πλοίον και τον πατέρα αυτών σημαίνει πως άφησαν τ’ αμαρτωλά σώματα και τον επίγειο πατέρα τους για ν’ ασχοληθούν με τη σωτηρία της ψυχής τους, να βαδίσουν προς συνάντηση του ουράνιου Πατέρα τους, ως παιδιά κατ’ υιοθεσία με τη χάρη του Θεού."
ΠΩΣ ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΣΑΝ ΝΑ ΚΑΤΑΡΤΙΣΟΥΝ ΤΙΣ ΨΥΧΕΣ ΤΟΥΣ;
Μέ την κρίσιμη λειτουργία της αυτοπαρακολούθησης που επιτελεί ο νους στον εαυτό του.
ΑΥΤΟ ΤΟ ΘΕΙΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΜΕΣΑ ΜΑΣ, ΤΗΝ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ, ΒΙΩΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ Ο ΑΠ. ΠΑΥΛΟΣ ΕΚΡΑΞΕ ΑΠΕΛΠΙΣΜΕΝΟΣ ΑΛΛΑ ΘΕΛΩ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΚΑΝΩ ΚΑΙ Ο ΚΑΛΟΣ ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΔΙΑΙΣΘΑΝΘΗΚΕ ΟΤΙ ΟΙ ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΑΠΟ ΑΛΛΟΥ ΛΑΜΒΑΝΑΝ ΤΙΣ ΔΙΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΓΛΩΣΣΑ ΑΛΛΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΤΙΣ ΚΟΙΝΟΠΟΙΟΥΣΑΝ.
Ψυχή Αγέννητος- Άγιος Μάξιμος ο ομολογητής.
“Πεύσεις και αποκρίσεις”, τόμος 14Α, εκδόσεις Μερετάκη, Ερώτησις 104, Απόκρισις:
«Η ψυχή, νους υπάρχουσα κατά την δύναμιν αυτής, έχει ως αγέννητον εαυτήν, εαυτώ γεννώντα γεννητώς, ως είναι τον λόγον τον εν τω νω και εκ του νου γεννώμενον άλλον αυτώ εκείνο τον γεννώντα νουν μετά της κατά την γέννησιν ιδιότητος της μηδαμώς δεχομένης αντιστροφήν.
Διότι άφετον και απλούν κατά την ουσίαν η μόνον το Θείον, τα δε άλλα πάντα, όσα μετά Θεόν και εκ Θεού το είναι έχει, εξ ουσίας και ποιότητος ήτουν δυνάμεως είναι, τουτέστιν εξ ουσίας και συμβεβηκότος.
Αυτός ουν ο λόγος ο ούτω και ων και γεννώμενος, της υπουργού φύσεως την φωνήν λαμβάνων, προφέρεται και γεννά λόγον εν άλλω νοί, διά της του δεχομένου ακοής τω νω παραπεμπόμενος.
Ευεργετινού Δ, σελ 586
Διακόνου λόγον επέχει ο πρός τούς ιερούς αγώνας αλείφων τόν νούν, καί τούς εμπαθείς λογισμούς απελεύνων απ`αυτού. Πρεσβυτέρου δέ ο εις τήν γνώσιν τών όντων φωτίζων. Επισκόπου δέ, ο τώ αγίω μύρω τελειών τής γνώσεως τής προσκυνητής καί Αγίας Τριάδος.
Ερμηνεία
Εκείνος, πού προετοιμάζει τόν νούν του εις πνευματικούς αγώνας καί αποδιώκει από τήν ψυχή του τούς αισχρούς λογισμούς, είναι ως Διάκονος κατά τήν θείαν λατρείαν. Εκείνος, πού διά τής γνώσεως τών όντων φωτίζει τόν νούν του μέ τήν σκέψιν τού Δημιουργού, είναι ώς ο Πρεσβύτερος. Καί τέλος ώς ο Επίσκοπος είναι εκείνος, πού ανάγεται εις τό ύψος τής μυστικής γνώσεως τής προσκυνητής Αγίας Τριάδος, επιστεγάζων ούτω πάσαν γνώσιν καί κατευωδιάζων τήν ψυχήν του μέ τό άγιον μύρον τής τοιαύτης
ΑΥΤΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΠΟΙΟ Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΔΕΝ ΑΝΕΧΘΗΚΕ ΠΟΤΕ ΤΟΝ ΚΛΗΡΙΚΑΛΙΣΜΟ ΟΠΩΣ ΣΗΜΕΡΑ . ΕΙΧΕ Ή ΕΦΤΙΑΧΝΕ Ή ΞΕΘΑΒΕ ΤΟΝ ΝΟΥ ΟΠΩΣ ΕΛΕΓΕ Ο ΑΓΙΟΣ ΠΑΙΣΙΟΣ.ΣΗΜΕΡΑ ΦΤΙΑΧΝΕΙ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου